قدیمی ترین مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش
شورای عالی آموزش و پرورش را می توان مهم ترین و راهبردی ترین بخش در اداره امور آموزش و پرورش و به نوعی «اتاق فکر» و « مرکز سیاستگذاری» آن نام برد.
محمد باقر امیری، مدير روابط عمومي و اموربين الملل شوراي عالي آموزش و پرورش در یاداشتی به قدیمی ترین مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش پرداخته است که در زیر می خوانید:
نقش و جایگاه شورای عالی آموزش و پرورش در نظام تعلیم و تربیت ایران، شورای عالی آموزش و پرورش با توجه به ضرورت انقلاب فرهنگی در مسیر استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران و نیز رسالتی که آموزش و پرورش کشور در جهت رشد خودکفایی و بهسازی جامعه بر عهده دارد و همچنین لزوم برقراری ضوابط تعلیماتی برای توسعه علوم و فنون و اصلاحات تربیتی بر مبنای اعتقادات دینی و تأمین استقلال و آزادی و بنا به ضرورت مشارکت عمومی فرهنگیان، مربیان و صاحب نظران در امر تعلیم و تربیت کشور، تشکیل شد.
شورای عالی آموزش و پرورش به عنوان مرجع سیاستگذاری در حوزه وظایف آموزش عمومی و متوسطه در چارچوب سیاست های کلی نظام و قوانین و مقررات موضوعه کشور است که عهده دار امر سیاستگذاری، تدوین خط مشی ها و راهبردها، تعیین ضوابط و وضع مقررات، تصویب اساسنامه ها و آیین نامه های آموزشی و تربیتی است و بیش از ۱2۰سال قدمت دارد؛ این شورا از سال ۱۲۷۵ شمسی در دوره سلطنت مظفرالدین شاه و صدارت امین الدوله با تشکیل «انجمن معارف» به ریاست احتشام السلطنه و عضویت رجال برجسته فرهنگی و سیاسی کشور با هدف گسترش مدارس جدید تأسیس شد.
در سال ۱۳۱۵ قمری (۱۲۷۵ شمسی) انجمن معارف به منظور تأسیس مدارس جدید در تهران تشکیل شد و این انجمن که ترکیبی از وزیر علوم و دانشمندان و موسسان مدارس علمی را شامل می شد بر کار مدارس نظارت داشت و در ارتباط با برنامه های درسی، محتوای آموزسی و کتاب های مورد استفاده و نحوه اداره مدارس پیشنهادهای اصلاحی لازم را ارائه می کرد.
با آغاز حکومت مشروطه و تشکیل قوه مقننه، تأسیس مدارس دولتی و ملی در حوزه وظایف دولت قرار گرفت و تحصیل اجباری شد؛ در این دوره بر آموزش عمومی در شهر و روستا تأکید شد و از آن زمان به بعد توسعه آموزش و پرورش بر اساس قانون استوار شد.
در سال ۱۳۲۹ قمری برابر با ۱۲۹۰ شمسی، قانون اساسی معارف به تصویب رسید و این قانون از جامع ترین قوانین آموزش و پرورش کشور در دوره مشروطیت به شمار می رود؛ در این قانون، آموزش ابتدایی برای عموم ایرانیان اجباری شد و مکاتب به دو گروه رسمی و غیر رسمی تقسیم شد و مخارج مدارس غیررسمی از محل شهریه دانش آموزان و در صورت کسری، بودجه آنها توسط دولت تأمین می شده است.
با تصویب قانون اساسی معارف، ضرورت وضع ضوابط و مقررات آموزشی و تربیتی احساس شد؛ بنابراین در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی مجلس شورای ملی، قانون شورای عالی معارف را تصویب کرد و امور فنی مدارس مانند برنامه ها، امتحانات و صلاحیت معلمان را به آن شورا سپرد و با تشکیل این شورا برای نخستین بار در تاریخ ایران امر تعلیم و تربیت، شورایی شد و از جمله شخصیت های برجسته در این شورا که به عنوان وزرای معارف، یا صاحب نظر در آن حضور داشتند می توان از محمد علی فروغی، علی اکبر دهخدا، ملک الشعرای بهار و علی اصغر حکمت نام برد.
مهمترین اقدامات شورای عالی معارف می توان به صدور مجوز تأسیس مدرسه، اعزام دانشجو به خارج، صدور مجوز انتشار نشریات، تصویب اساسنامه و نظامنامه مکاتب و مدارس، تصویب نظامنامه بازرسی فنی، اعطای مدال و نشان، انتخاب اعضای فرهنگستان ایران، مجوز ادامه تحصیل در خارج از کشور و ارزشیابی مدارک تحصیلی طلاب علوم دینی اشاره کرد.
در سال ۱۳۱7 شمسی در پی تغییر نام وزارت معارف به وزارت فرهنگ، شورای عالی معارف نیز به شورای عالی فرهنگ تغییر نام یافت و به عنوان مرجعی قانونی برای نظارت بر فعالیت ها و تدوین مقررات آموزشی تعیین شد و از مهمترین اقدامات شورای عالی در این دوره می توان به توسعه دانشسراها، پایه گذاری اولین مدارس عشایری، انضمام بیمارستان ها به دانشکده پزشکی، تأسیس کتابخانه مرکزی دانشگاه و لایحه ترمیم حقوق معلمان، اشاره کرد.
در سال ۱۳۴۳ شمسی، وزارت فرهنگ به وزارت فرهنگ و هنر و سازمان اوقاف و وزارت آموزش و پرورش تفکیک شد و شورای عالی فرهنگ نیز شورای عالی آموزش و پرورش نام گرفت لذا بدین ترتیب سال ۱۳۴۳ را می توان سال تشکیل نخستین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش قلمداد کرد و از مهمترین اقدامات شورای عالی در این دوره می توان به تغییر نظام آموزشی کشور و ایجاد دوره راهنمایی تحصیلی اشاره کرد.
در سال ۱۳۴۵ شمسی، به استناد ماده ۵ قانون تفکیک وزارت فرهنگ مصوب سال ۱۳۴۳، قانون تشکیل شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب رسید و این شورا عهده دار تصویب برنامه های مدارس، آیین نامه های عمومی مدارس، امتحانات، اساسنامه های موسسات آموزشی، تطبیق کتب درسی با برنامه های مصوب و اجازه تأسیس مدارس خصوصی شد.
در بهمن ماه ۱۳۵۸ شمسی، شورای انقلاب اسلامی، قانون شورای عالی آموزش و پرورش را به تصویب رساند، تصویب این قانون نشان دهنده اهمیت نقش این شورا و ضرورت استمرار فعالیت آن پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی است. در سال ۱۳۸۱ آخرین تغییرات در قانون شورای عالی آموزش و پرورش به عمل آمد و برای نخستین بار در تاریخ آموزش و پرورش ایران، عالی ترین مقام اجرایی کشور یعنی رئیس جمهور ریاست شورا عالی آموزش و پرورش را برعهده گرفت.
اعضای شورای عالی آموزش و پرورش
بر اساس قانون تشکیل شورای عالی آموزش و پرورش مصوب مجلس شورای اسلامی و ماده ۹ این قانون اعضای این عبارتند از :
۱- رئیس جمهور
۲- وزیر آموزش و پرورش
۳- وزیر علوم ، تحقیقات و فناوری و در غیاب وی معاون آموزشی به عنوان نماینده ثابت
۴- وزیر جهاد کشاورزی و در غیاب وی یکی از معاونان به عنوان نماینده ثابت
۵- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و در غیاب وی یکی از معاونان به عنوان نماینده ثابت
۶- وزیر بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و در غیاب وی معاون آموزشی به عنوان نماینده ثابت
۷- وزیر صنایع و معادن و در غیاب وی یکی از معاونان به عنوان نماینده ثابت
۸- معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی و در غیاب وی یکی از معاونان به عنوان نماینده ثابت
۹- دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش
۱۰- یک نفر مجتهد آشنا به مسائل تعلیم و تربیت به انتخاب شورای عالی حوزه علمیه
۱۱- رئیس سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور
۱۲- سه نفر مطلع و صاحب نظر در هر یک از رشته های علوم پایه ، فنی و مهندسی و علوم انسانی به انتخاب شورای روسای فرهنکستان های کشور(حداقل یک نفر از آنان از بین زنان انتخاب شود).
۱۳- سه نفر از اعضای هیئت علمی گروه های تخصصی دانشگاه ها در رشته های مدیریت آموزشی ، برنامه ریزی درسی و روانشناسی تربیتی ، به انتخاب مشترک وزرای آموزش و پرورش و علوم ، تحقیقات و فناوری (حداقل یک نفر از آنان از بین زنان انتخاب شود).
۱۴- سه نفر صاحب نظر از نمایندگان معلمان یا مدیران مدارس از هر یک دوره های تحصیلی به انتخاب شورای معاونان وزارت آموزش و پرورش (حداقل یک نفر از آنان از بین زنان انتخاب شود).
۱۵- رئیس پژوهشکده تعلیم وتربیت وزارت آموزش و پرورش
۱۶- یکی از مدیران کل آموزش و پرورش استان ها به انتخاب مدیران کل استان ها
تبصره۱ – دو نفر از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی به انتخاب کمیسیون به عنوان ناظر در جلسات شورای عالی آموزش و پرورش شرکت خواهند کرد.
تبصره ۲ – افرادی که حسب رشته شغلی و بر حسب سمت عضو شورا هستند در زمان عضویت باید در رشته شغلی و سمت مورد نظر اشتغال داشته باشند.
ماده ۱۱- اعضای شورای عالی آموزش و پرورش با حکم رئیس جمهور انتخاب می شوند.
یکی از وظایف این شورا تصویب مقررات ، آیین نامه ها و اساسنامه ها برای کیفیت بخشی ، بهبود روند آموزشی و پرورشی ، کمک به اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است که با تصویب اعضای آن و تایید رئیس جمهور اجرای آن توسط وزارت آموزش و پرورش لازم الاجراء است.
از زمانیکه شورای عالی آموزش و پرورش شکل گرفته است همیشه اعضای آن از برجسته ترین افراد جامعه چه از لحاظ فرهنگی ، اجتماعی وسیاسی بوده اند که از شان و جایگاه رفیعی در کشور بر خوردار بوده اند.
افرادی مانند علی اکبر دهخدا ، ملک الشعرای بهار ،پروفسور محمود حسابی، شهید محمد علی رجایی ، شهید محمد جواد باهنر ، غلامحسین شکوهی ، حجت الاسلام محمد علی موحدی کرمانی ، غلامعلی حداد عادل و... افراد برجسته دیگری که شرح فعالیت آنان در مرکز اسناد این شورا موجود می باشد.
برخی از وظایف و اختیارات شورای عالی آموزش وپرورش
۱- تعیین خط مشی آموزشی وزارت آموزش وپرورش جمهوری اسلامی ایران با رعایت قوانین موضوعه کشور
۲- بررسی و تصویب اهداف و نظام آموزشی وزارت آموزش وپرورش جهت ارائه به مجلس شورای اسلامی
۳- بررسی و تصویب برنامه های درسی و تربیتی کلیه موسسات آموزشی کشور که در حوزه وزارت آموزش وپرورش قرار دارد.
۴- بررسی طرح ها و لوایح قانونی مربوط به آموزش وپرورش قبل از طرح در مجلس شورای اسلامی
۵- تایید انطباق مطالب کتاب های درسی با برنامه های مصوب شورا
۶- بررسی و تصویب اساسنامه هر نوع موسسه تعلیماتی جدید
۷- بررسی و تصویب مقررات اجرایی و انضباطی مدارس
۸- تصویب آیین نامه ها و مقررات امتحانات مدارس
۹- بررسی و تصویب ضوابط ارزشیابی نظام آموزشی وزارت آموزش وپرورش
۱۰- تصویب آیین نامه رسیدگی وارزشیابی مدارک تحصیلی صادره از مدارس کشورهای خارجی تا پایان دوره متوسطه
۱۱- بررسی و تصویب مقررات و اصول لازم برای گزینش تخصصی و تربیت و استخدام معلمان به تناسب احتیاجات در مراحل تحصیلی با رعایت ضوابط عمومی گزینش کشور
۱۲- بررسی و تصویب طرح های توسعه در مراحل و رشته های مختلف تحصیلی براساس احتیاجات نیروی انسانی وبا توجه به امکانات کشور
۱۳- تهیه و بررسی و تصویب طرح های لازم برای بسیج و مشارکت مردم در امر آموزش وپرورش
۱۴- پیشنهاد اعطای نشان و مدال و تصویب آیین نامه مربوط
۱۵- تصویب آیین نامه های مربوط به شوراهای منطقه ای آموزش وپرورش و شوراهای فرهنگی محلی و شوراهای مدارس
برخی از قدیمی ترین مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش
۱- اساسنامه دانشگاه ملی تهران(مصوب جلسه ۹۹۸ تاریخ ۳/۸/۱۳۳۹).
۲- اساسنامه تشکیل داراالمعلمین شبانه اکابر(مصوب جلسه ۷۳ تاریخ ۱۶/۱/۱۳۰۶).
۳- اساسنامه مدرسه سیاسی و حقوق(مصوب جلسه ۸۷ تاریخ ۱۵/۶/۱۳۰۶).
۴- اساسنامه و دستورتحصیلات مدرسه دواسازی(مصوب جلسه ۱۷۰ تاریخ ۸/۷/۱۳۰۹).
۵- اساسنامه و دستور تحصیلات مدرسه عالی دندانسازی(مصوب جلسه ۱۷۱ تاریخ ۲۲/۷/۱۳۰۹).
۶- اساسنامه دانشکده طب(مصوب جلسه ۲۸۱ تاریخ ۱۶/۵/۱۳۱۳).
۷- اساسنامه و دستور تحصیلات دانشسرای عالی(مصوب جلسه ۲۸۴ تاریخ ۲۰/۶/۱۳۱۳).
۸- اساسنامه هنرستان عالی موسیقی(مصوب جلسه ۴۴۷ تاریخ ۷/۷/۱۳۲۱).
۹- اساسنامه اموزشگاه عالی نفت(مصوب جلسه ۹۱۶ تاریخ ۱۸/۶/۱۳۳۵).
۱۰- مقررات قبولی فارغ التحصیلان شعبه ادبیات فارسی در دانشسرای عالی در دوره دکتری(مصوب جلسه ۷۲۸ تاریخ ۲۸/۱۲/۱۳۲۸).
۱۱- اساسنامه رشته پزشکی، دامپزشکی، داندنساری و داورسازی دانشکده پلیس(مصوب جلسه ۹۵۸ تاریخ ۹/۹/۱۳۳۷).
۱۲- اساسنامه آموزشگاه های عالی پرستاری(مصوب جلسه ۹۴۸ تاریخ ۲۸/۲/۱۳۳۷)
۱۳- اساسنامه هنرسرای عالی(مصوب جلسه ۹۷۵ تاریخ ۲/۸/۱۳۳۸).
۱۴- اساسنامه آموزشگاه عالی حسابداری(مصوب جلسه ۹۸۷ تاریخ ۱۱/۲/۱۳۲۹).
۱۵- اساسنامه دانشکده افسری شهربانی(مصوب جلسه ۹۸۰ تاریخ ۱۹/۱۰/۱۳۳۸).
۱۶- اساسنامه مدرسه عالی بازرگانی(مصوب جلسه ۱۰۰۶ تاریخ ۹/۱۱/۱۳۳۹).
۱۷- اساسنامه دانشکده صنعتی(مصوب جلسه ۱۰۷ تاریخ ۸/۵/۱۳۴۰).
۱۸- اساسنامه آموزشگاه عالی اختصاصی هواپیمایی کشوری(مصوب جلسه ۱۰۱۷ تاریخ ۸/۵/۱۳۴۰).
۱۹- نظامنامه شهریه(مصوب جلسه ۸۴ تاریخ ۲۸/۴/۱۳۰۶).
۲۰- اساسنامه آموزشگاه عالی جنگل و مرتع(مصوب جلسه ۹۱۹ تاریخ ۵/۸/۱۳۳۵).
۲۱- نظامنامه مکاتب دهکده(۱۳۰۲)
۲۲- نظامنامه دارالمعلمین(۱۳۰۲).
اساسنامه دانشگاه ملی ایران
این دانشگاه بزرگ‌ترین نهاد آموزش عالی در ایران است که هم اکنون دارای ۲۵ دانشکده است و از استادان مجرب ایرانی در بیشتر رشته‌ها بهره می‌گیرد. با داشتن ۳۲ هزار دانشجو یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های خاورمیانه می‌باشد. اساسنامه این دانشگاه در سال ۱۳۲۹ و در جلسه شماره ۹۹۸ این شورا در شانزده ماده به تصویب رسیده است:
براساس این اساسنامه دانشگاه تهران در ابتدای تاسیس دارای دو دانشکده بانکداری و علوم مالی و اقتصادی و دانشکده معماری که به تدریج با پیشنهاد رئیس دانشگاه و تصویب امنا دانشکده های دیگر و موسسات علمی ، فنی و هنری وابسته به آن دانشکده ها تاسیس خواهد لکن در هر رشته از علوم و فنون دانشگاه فقط یک دانشکده می تواند داشته باشد.
این دانشگاه دارای سه رکن اصلی می باشد:
اول امنا ، دوم ریاست، و رکن سوم شورا یدانشکده ها و دانشگاه
همچنین تشکیل هیات امنا دانشگاه تهران بر اساسنامه جداگانه است.
رییس د انشگاه تهران باید لااقل در یکی از علوم و فنون دارای درجه دکتری باشد و دوره خدمت او سه سال است و مجددا هم به سمت ریاست دانشگاه ممکن است انتخاب شود ، انتصاب وانتخاب رئیس دانشگاه پس از تشکیل شوری دانشگاه و به موجب ماده ۱۴(وظایف شورای دانشگاه تهران) انجام خواهد شد.
بر اساس این اساسنامه برنامه های تحصیلی و آیین نامه امتحانات و مدت و درجات تحصیل و صلاحیت رئیس دانشگاه و روسای دانشکده ها و معلمین دانشگاه تهران باید به تصویب شورای عالی فرهنگ(شورای عالی آموزش و پرورش) برسد.
این اساسنامه در نهصدو نودوهشتمین جلسه شورای عالی فرهنگ تاریخ هشتم آبان ماه ۱۳۲۹ به تصویب رسیده و لازم الاجرا می باشد.
نظامنامه مکاتب دهکده
این نظامنامه در پنجاه و سومین (۵۳) جلسه شورای عالی معارف روز دوشنبه ۲۰ برج حوت(۱۳۰۲) در ۱۵ ماده تصویب شد.
نظامنامه مکاتب دهکده بر حسب بند اول ماده ۱۵ قانون اساسی معارف مصوب مجلس شورای ملی که تاسیس مکاتب ابتدائیه دهکده را الزام می نماید .
در هر قریه که عده اطفال آن از ۳۰ نفر کمتر نباشد یک باب مکتب ابتدایی مجانی تاسیس می شود. شاگردان نصف روز را در مکتب تحصیل نموده و بقیه روز را برای کارهای زراعتی و صنعتی آزادند.
شاگردان نباید از ۷ سال کمتر داشته باشندو اطفالی که مبتلا به امراض مسریه هستند تا معالجه کامل در مکتب پذیرفته نمی شوند و در سایر قسمت های مکاتب دهکده مشمول همان نظامنامه مدارس ابتدائیه می باشند.
پس از ختم تحصیلات مدیر و محصلین مدرسه با حضور کدخدا ده و در صورت امکان مفتش محلی معارف، مجلس امتحان تشکیل داده ، صورت مجلس و نمرات شاگردانی را که در امتحان پذیرفته شده اند به اداره معارف ولایتی می فرستند ، مدیر معارف ولایتی صورت اسامی شاگردان را به وزارت معارف برای صدور شهادت نامه احاله می دهد.
شهادت نامه مکاتب دهکده مجانی است و هر شاگردی که در امتحان فارغ التحصیلی نمره اول را داشته باشد وزارت معارف او را به عنوان شاگرد دولتی در یکی از مدارس برای تکمیل تحصیلات مجاناً پدیرفته و در صورت لازم کمک خرجی به او می دهد.
مدیر مکتب هر ماهه راپرت مکتب را به اداره معارف ولایتی می فرستد و قسمت بودجه مکتب مطابق نظامنامه مخصوص از طرف وزارتخانه تعین شده و مدیر ولایتی معارف مامور به اجرای آن است.
نظامنامه دارالمعلمین(۱۳۰۲).
این نظامنامه در ۱۹ ماده در جلسه ۴۵ ۲/۱۰/ ۱۳۰۲ به تصویب رسید ، بر اساس ماده یک این نظامنامه دارالمعلمین مرکزی است دولتی و مجانی برای تعلیمات متوسطه و دارالمعلمین های ابتدایی تربیت معلم و تهیه متعلم و اعضای اداره کننده می نماید و در تعداد مدارس عالیه محسوب است.
این مدرسه شامل:
۱- دوره عالی یا دوره اصلی دارالمعلمین را که اقل مدت آن سه سال است و مشتمل برتکمیل موادی که موضوع تعلیمات متوسطه می باشد با لوازم این تکمیل که برای تعلیم دوره متوسطه ضروری است به اضافه تحصیلات و عملیات خاصه دارالمعلمین.
۲- یک دوره چهار ساله را به عنوان دوره تهیه که تحصیلات آن مجموعاً برابر چهار سال اقل از تعلیمات متوسطه رسمی باشد. در صورتی که دوره ابتدایی شش سال محسوب شود.
بنابراین شورای عالی آموزش و پرورش یکی از تاثیرگذارترین مراجعی است که در نظام آموزشی کشور ما حضور مفید و موثر داشته است و سعی کرده است با وضع قوانین و مقررات آموزشی و پرورشی باعث تسهیل نظام آموزشی کشور شود.
یکی از مولفه های موثر در فرآیند تعلیم و تربیت که متاسفانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است، قوانین و مقررات می باشد، این مولفه همپای سایر مولفه ها دیگر از جمله: معلم، دانش آموز، برنامه های درسی و تربیتی،محتوای آموزشی، رسانه های آموزشی و...زمینه کالبد شکافی و دستیابی به اهداف آموزش و پرورش را فراهم می کند.
بدون شک دستیابی به آموزش و پرورش مطلوب و موثر و همچنین عرضه خدمات آموزشی و پرورشی اثربخش نیازمند تهیه ، تدوین و تصویب قوانینی است که بر اساس مبانی فلسفی و نظری متقن و معتبر و با استفاده از آخرین یافته های علمی و پژوهشی و بهره گیری از تجربیات کارشناسان کارآمد و مجرب تهیه شده باشد.
تغییر نام شورای عالی معارف به شورای عالی آموزش و پرورش
در سال ۱۳۴۳ پس از تصویب قانون تفکیک وزارت فرهنگ به وزارت فرهنگ و هنر و وزارت آموزش و پرورش، سازمان اوقاف؛ وظایف شورای عالی فرهنگ به شورای عالی آموزش و پرورش واگذار شد و در شهریور سال ۱۳۴۵ آئین نامه شورای عالی آموزش و پرورش مشتمل بر 9 ماده و 5 تبصره توسط مجلسین سنا و شورای ملی به تصویب رسید.